تاریخچه مهندسی ارزش  

این تکنیک مدیریتی در ابتدا توسط کارشناسان شرکت جنرال الکتریک ابداع شد و چندین سال مورد استفاده قرار گرفت. دستاوردهای استفاده از مهندسی ارزش موجب آن شد تا وزارت دفاع و بخش حمل‎و‎نقل ایالات متحده آمریکا بکارگیری مهندسی ارزش را در دستور کار خود قرار دهند. سایر کشورهای جهان نیز با مشاهده مزایای استفاده از این روش، مهندسی ارزش را برای صنایع خود مورد استفاده قرار دادند. کشور ما نیز مهندسی ارزش را از اواخر دهه هفتاد در برخی صنایع آغاز کرد و در ابتدای دهه هشتاد در حوزه حمل‎و‎نقل برون شهری توسط وزارت راه و ترابری (وزارت راه و شهرسازی) مورد استفاده قرار داد. حمل‎و‎نقل شهری ایران نیز از نیمه دوم دهه هشتاد با مهندسی ارزش آشنا شد و شهرداری تهران در سال 1386 طرح پیاده‌سازی مهندسی ارزش را در طرح‌های خود اجرا کرد. در زیر به مشروح وقایع تاریخی مهندسی ارزش در ایران و جهان می‌پردازیم.

شروع مهندسی ارزش در کارخانه جنرال الکتریک

تحلیل ارزش به صورت یک روش فنّی ویژه، در سال های پس از جنگ جهانی دوّم صورت گرفت. کار طرّاحی و تدوین این روش به دستور هنری ارلیچر  معاون فنّی بخش خریدهای شرکت جنرال الکتریک آغاز شد. به دستور او در داخل شرکت و به¬منظور ارتقای کارائی تولید از طریق تأمین مواد، مصالح و روش‌های جایگزین برای مواد و مصالح پرهزینه، کوشش همه‌ جانبه‌ای به عمل آمد. در سال 1947 این وظیفه برعهده لاورنس مایلز، مهندس ارشد شرکت جنرال‌الکتریک نهاده شد. مایلز در مورد روش ها و فنون موجود به پژوهش پرداخت و از برخی روش‌های مرسوم به صورت تلفیقی با روش مرحله به مرحله خویش برای تحلیل ارزش بهره گرفت. مایلز که مبتکر و بنیانگذار مهندسی ارزش به‌شمار می رود، یک روش رسمی را به اجرا درآورد. روش"تحلیل ارزش" به عنوان یک استاندارد در شرکت جنرال¬الکتریک پذیرفته شد و به تدریج شرکت‌های دیگر و برخی سازمان های دولتی نیز این روش جدید را به عنوان ابزاری برای کاستن از هزینه‌های خود به کار بستند. نتیجه این شدکه روش وتکنیک مهندسی ارزش به وجود آمد.

 شروع مهندسی ارزش در ایران

کشور ایران، در سال‌های 1377 و 1388 در برخی از پروژه‌های صنعت نفت و آب، مهندسی ارزش را با دعوت از اساتید بین‌المللی این حوزه آغاز کرد. علاقه حوزه‌های دانشگاه و صنعت موجب شد تا دانشگاه صنعتی امیرکبیر در سال 1379 اوّلین کنفرانس مهندسی ارزش را برگزار نماید و در همین سال دستورالعمل ارجاع کار و انعقاد قرارداد با واحدهای خدمات مهندسی¬ارزش از طرف سازمان مدیریت و برنامهریزی (معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهور) ابلاغ شد. در سال 1380 اوّلین کنفرانس مهندسی¬ارزش در صنعت نفت برگزار گردید و در همین سال نیز کمیته مهندسی¬ارزش در وزارت راه و ترابری تشکیل شد.

در سال 1382 مصوبه برنامه چهارم بار دیگر بر اعمال مهندسی¬ارزش در پروژههای عمرانی تأکید نمود. در سال 1383 طرح جامع و وسیع پیاده‌سازی مهندسی¬ارزش در وزارت راه و ترابری (ماورا) آغاز شد و در طی آن بیش از 1000 نفر مورد آموزش‌های مهندسی ارزش قرار گرفتند و با اتمام آن در سال 1386 سند راهبردی مهندسی ارزش در وزارت راه و ترابری توسط وزیر راه و ترابری ابلاغ گردید.

در مهر 1383 سازمان مدیریت و برنامهریزی شرح خدمات پیشنهاد تغییر به روش مهندسی ارزش و قوانین انگیزشی پیمانکاران را ابلاغ نمود. در اسفندماه 1384 دستورالعمل سازمان مدیریت در زمینه مهندسی¬ارزش مورد بازنگری قرار گرفت. در اواخر تیرماه همان سال 1384 اوّلین همایش مهندسی ارزش در حمل‎و‎نقل کشور  با حمایت وزارت راه و ترابری برگزار شد و در آذرماه همان سال دوّمین سمینار ملّی مهندسی‌ارزش در دانشگاه علم و صنعت برگزار شد.

در ششم آذرماه سال 1387 کنفرانس سوّم مهندسی¬ارزش با شعار خلاقیّت، نوآوری و توسعه ملّی در دانشکده فنّی دانشگاه تهران برگزار شد و چهارمین کنفرانس ملی مهندسی ارزش در دی‌ماه سال 1389 در دانشگاه علم و صنعت ایران برگزار گردید. توجه متولیان حوزه انرژی کشور به مهندسی ارزش موجب شد تا اولین کنفرانس ملی کاربرد مهندسی ارزش در مدیریت انرژی در خردادماه سال 1391 برگزار شود. بر اساس آمارهای موجود از ابتدا ورود مهندسی ارزش به کشور تا  پایان سال 1390 بیش از 400 مطالعه مهندسی ارزش بر روی پروژه‌های کشور انجام شده است.

پیاده‌سازی مهندسی ارزش در سازمان بنادر و دریانوردی

حوزه دریایی کشور، یکی از بخش‌های پیشرو در اجرای مهندسی ارزش در کشور است. سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان متولی حمل‎و‎نقل دریایی کشور، طرح پیاده‌سازی مهندسی ارزش در سازمان بنادر و دریانوردی را از سال 1391 و با یک برنامه 2 ساله با اهداف زیر شروع کرد:

انتقال فن و روش مهندسی ارزش در مدت 2 سال و استقرار در سالهای بعد.
افزایش سطح عملکرد و نیز کارکردهای پروژه‌های سازمان و همچنین بهبود کیفیت آنها.
کاهش هزینه یا زمان اجرای پروژه‌های سازمان.
انجام فرآیند مهندسی ارزش برای پروژه‌های با هزینه بیشتر از 100 میلیارد ریال.
 تهیه و بهنگام‌سازی آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در سه سطح عمومی، تخصصی و چارچوبی برای پیاده‌سازی مهندسی ارزش و اجرای آن.
ایجاد فرهنگ مهندسی ارزش در 500 نفر از مدیران، کارشناسان و ذینفعان سازمان

منبع:

ویلسون، دیوید (1389) تحلیل تجارب مهندسی ارزش در حمل و نقل، ترجمه: حمید پشتوان، تهران: نشر مهندسین مشاور ایمن تقاطع شرکت کیمیا خرد پارس.